Nużyca u psów i kotów – opis choroby i cykl rozwojowy

Nużycę u psów wywołuje należący do roztoczy nużeniec psi (Demodex canis), a przyczyną znacznie rzadziej spotykanej nużycy u kotów jest nużeniec koci (D. cati). Pasożyty te (0,2-0,3 mm długości) bytują wewnątrz mieszków włosowych, przy silnej infestacji atakują też gruczoły łojowe.

Nużeńce u psów traktuje się jako część fizjologicznej fauny kolonizującej skórę. Stwierdzane są w niewielkiej liczbie u większości zdrowych psów.

Nużyca psów jest chorobą skóry głównie u szczeniąt, które zarażają się po urodzeniu od swoich matek poprzez bezpośredni kontakt podczas karmienia. W związku z tym zmiany lokalizują się na górnej wardze, powiekach, nosie, czole i na uszach. Z czasem może dojść do zajęcia całejpowierzchni ciała. U dorosłych zwierząt choroba nie jest uważana za zakaźną, gdyż w większościprzypadków rozwija się jako następstwo istniejącej choroby. Powodzenie leczenia uzależnione jest więc od rozpoznania pierwotnej przyczyny.

Cykl rozwojowy nużeńca

Postacie nużycy u psów

• miejscowa: najczęściej u zwierząt poniżej 6 miesiąca życia – wyłysienia, łuszczenie się naskórka, zaczerwienienia i zgrubienia skóry, zapalenie mieszków włosowych. U psów starszych – niewielkie, okrągłe wyłysienia na twarzy i kończynach przednich. Często zmiany przypominają okulary(wyłysienia na powiekach i wąskim pasie skóry wokół oczu). W większości przypadków niewystępuje świąd. Choroba zazwyczaj ustępuje bez leczenia w ciągu 6-8 tygodni, pojawia się pełnaodporność.
• uogólniona: u młodych i dorosłych zwierząt – liczne małe zmiany skórne lub zmiany obejmujące całąokolicę ciała (np. głowę). Młodzieńcza uogólniona nużyca najczęściej występuje u psów do 18 miesiąca życia. Niezbędne jest podjęcie leczenia. Uogólniona nużyca u dorosłych psów (zazwyczaj powyżej 4 roku życia) występuje rzadko, zwykle jako konsekwencja trwającego stanu patologicznego (choroba hormonalna, proces nowotworowy, układowe choroby zakaźne, chemioterapia).

Uogólniona nużyca u psów często rozwija się do postaci ciężkiej nużycy krostkowej, co przy wtórnych zakażeniach bakteryjnych prowadzi do głębokiego ropnego zapalenia skóry. Na powierzchni pomarszczonej i zgrubiałej skóry powstają liczne krosty wypełnione płynem surowiczym, ropą lub krwią. Chore psy często wydzielają odpychający zapach. Aby leczenie było w pełni skuteczne, muszą zostać rozpoznane i zlikwidowane pierwotne przyczyny.

Nużyca kotów jest rzadką chorobą. Zazwyczaj występuje w postaci miejscowych, łuszczących się zmian i wyłysień zlokalizowanych na powiekach i wokół oczu.

Pełną informację o Nużycy znajdą państwo poniżej

Nużyca – co ją wywołuje?

Nużycę u psów wywołuje głównie jeden gatunek, Demodex canis powszechnie określany jako „roztocze mieszka włosowego” Samice nużeńców osiągają do 0,3 mm długości, a samce do 0,25 mm. Wrzecionowate w kształcie jaja mają wymiary 70-90 x 19-25 µm. Opisane zostały dwa kolejne, morfologicznie różne gatunki nużeńca; D. injai jest co najmniej dwa razy większy od D. canis, podczas gdy trzeci, pod zaproponowaną nazwą Demodex cornei jest znacznie krótszy i bardziej „zwarty” w budowie. Potwierdzenia wymaga, czy owe „długie” lub „krótkie” roztocza rzeczywiście reprezentują różne gatunki.

Nużyca kotów jest w większości przypadków wywoływana przez jeden gatunek, Demodex cati. Jest on nieco dłuższy i
smuklejszy niż D. canis. Osobnik innego gatunku, D. gatoi jest wyraźnie krótszy i szerszy. Istnieje trzeci, jeszcze nienazwany gatunek u kotów, który przypomina D. gatoi, ale ma inne cechy morfologiczne. Obecnie uważa się, że roztocza z rodzaju Demodex mają swoistych żywicieli.

Cykl życiowy nużeńca u psów i kotów

Nużeńce u psów uważane są za część fizjologicznej fauny kolonizującej skórę i w niewielkiej liczbie są stwierdzane u większości psów bez wywoływania objawów klinicznych. Spędzają całe życie wewnątrz mieszków włosowych, a przy silnej intestacji atakują również gruczoły łojowe; nienazwany „krótki” przedstawiciel rodzaju Demodex stwierdzany jest w warstwie rogowej naskórka. Nużeńce nie są w stanie przeżyć poza żywicielem. Nowonarodzone szczenięta zarażają się zazwyczaj od swoich matek poprzez bezpośredni kontakt w pierwszych dniach życia, ale w większości przypadków nie występują u nich objawy kliniczne intestacji. Samice nużeńców składają od 20 do 24 jaj, z których poprzez stadium sześcionożnej larwy i ośmionożnej nimfy po 3-4 tygodniach rozwijają się ośmionożne, smukłe osobniki dorosłe o kształcie cygara.

Nużyca kotów jest rzadko występującą chorobą pasożytniczą. Cykl życiowy D. cati jest podobny do D. canis. D. gatoi żyje przede wszystkim w warstwie rogowej naskórka.

Nużyca – Epidemiologia i rozwój.

Nużyca psów wywoływana przez D. canis jest powszechnie występującą chorobą skóry głównie u młodych psów; choroba wywoływana przez D. injai lub inne gatunki Demodex u psów występuje bardzo rzadko. Nowonarodzone szczenięta zarażają się zazwyczaj od swoich matek poprzez bezpośredni kontakt z ich skórą podczas karmienia, dlatego też pierwszymi miejscami intestacji i powstawania zmian są: górna warga, powieki, nos, czoło i uszy. Z czasem nużeńce mogą kolonizować skórę na całej powierzchni ciała. Roztocza z rodzaju Demodex spp. adaptują się do swoich żywicieli i nie atakują innych gatunków zwierząt. Chociaż do przeniesienia pasożytów może dojść podczas bezpośredniego kontaktu pomiędzy starszymi zwierzętami, choroba nie jest uważana za zakaźną, ponieważ u większości zwierząt, u których dochodzi do rozwoju nużycy występują inne, pierwotne choroby, bądź też posiadają one wadę genetyczną, która powoduje upośledzenie funkcjonowania układu odpornościowego.
Jedynie D. gatoi u kotów uważany jest za gatunek, który przenosi się bezpośrednio pomiędzy zwierzętami. Immunopatogeneza w przebiegu nużycy nie jest dokładnie poznana, w większości przypadków pierwotna przyczyna zostaje rozpoznana. Jednakże nadmierne stosowanie kortyzonu w leczeniu, chemioterapia oraz pierwotnie rozwijający się proces nowotworowy lub choroba hormonalna są związane z rozwojem nużycy u poszczególnych zwierząt. Wobec tego, psy i koty powinny być dokładnie badane w celu wykrycia potencjalnej, pierwotnej przyczyny choroby. Chociaż nie zidentyfikowano żadnego swoistego rodzaju niedoboru odporności u zarażonych psów, pewne badania sugerują, że u niektórych osobników chorujących na nużycę może dochodzić do niedoboru odporności typu komórkowego.

Nużyca – Objawy kliniczne u Psów

Nużyca objawia się w postaci miejscowej lub uogólnionej choroby skóry. W obrazie klinicznym wyróżnia się słabiej nasiloną nużycę łuszczącą się i bardziej zaawansowaną nużycę krostkową. W niepowikłanych przypadkach zazwyczaj nie dochodzi do pojawienia się świądu, ale czasami, przy wtórnym bakteryjnym ropnym zapaleniu skóry może dojść do jego wystąpienia. Miejscowa Nużyca Psów zazwyczaj występuje najczęściej u zwierząt poniżej 6 miesiąca życia, ale może być obserwowana również u psów do drugiego roku życia w postaci pojedynczych lub licznych, małych, okrągłych, częściowo pozbawionych włosów zmian zlokalizowanych głównie na twarzy i na kończynach przednich. Jednakże zmiany takie mogą występować również u dorosłych psów. W oparciu o dane doświadczalne pochodzące z Amerykańskiego Kolegium Dermatologii Weterynaryjnej, występowanie do 5 zmian skórnych określane jest jako nużyca miejscowa. Bardzo często zmiany tworzą się na powiekach i wąskim pasie skóry wokół oczu powodując, że przypominają swoim wyglądem okulary. Większość przypadków młodocianej nużycy miejscowej rozwija się w postaci demodekozy łuszczącej się i charakteryzuje się występowaniem miejscowych suchych wyłysień, łuszczenia się naskórka, rumienia, zapalenia mieszków włosowych i zgrubień skóry. W większości przypadków ta postać choroby przebiega bez świądu. Miejscowa nużyca nie ma zazwyczaj ciężkiego przebiegu i często ustępuje samoistnie w ciągu 6-8 tygodni bez leczenia.
Nawroty są rzadkie, ponieważ żywiciel zazwyczaj nabywa pełną odporność.

Uogólniona Nużyca Psów

Uogólniona Nużyca Psów może wystąpić u młodych oraz dorosłych zwierząt. Zgodnie z wcześniej podaną klasyfikacją, uogólniona postać występuje przy obecności sześciu lub więcej zmian skórnych, jeżeli cała okolica ciała pokryta jest zmianami (np. głowa) lub choroba ma postać nużycy przestrzeni międzypalcowych. Młodzieńcza uogólniona nużyca występuje zazwyczaj u psów do 18 miesiąca życia, chociaż ten wiek nie jest bezwzględnie granicą zachorowania. W zależności od pierwotnej choroby, objawy inwazji mogą ustąpić samoistnie, ale
w większości przypadków niezbędne jest wdrożenie leczenia, w przeciwnym razie może rozwinąć się choroba silnie osłabiająca organizm.

Uogólniona nużyca w wieku dorosłym występuje zazwyczaj u psów powyżej 4 lat, i chociaż może mieć bardzo ciężki przebieg, występuje rzadko. Rozwija się zazwyczaj po masywnym namnożeniu się nużeńców i jest często konsekwencją jednocześnie trwającego, osłabiającego organizm stanu patologicznego, takiego jak nadczynność kory nadnerczy (hiperadrenokortycyzm), niedoczynność tarczycy (hipotyroidyzm), nowotwory, inne układowe choroby zakaźne lub przedłużonej immunosupresji, która ogranicza mechanizmy obronne organizmu chorego zwierzęcia.

Co powoduje nużycę u psów?

Pełen mechanizm patogeniczny nużycy nadal pozostaje niewyjaśniony, ale wykazano, że u psów z przewlekłą, uogólnioną nużycą dochodzi do ograniczenia funkcji komórek T. Podczas gdy w niektórych badaniach sugerowane jest
występowanie u pewnych ras psów lub psich rodzin predyspozycji genetycznych, w innych badaniach wykazano
ograniczoną odpowiedź ze strony komórek Th1 spowodowaną przez same pasożyty z rodzaju Demodex. Pomimo
tego, że dziedziczny charakter młodzieńczej uogólnionej nużycy nie został jeszcze ostatecznie potwierdzony, zdecydowanie nie zaleca się przeznaczania do rozrodu suk, u których w miotach były chore szczenięta.
Uogólniona nużyca psów może pierwotnie mieć postać nużycy łuszczącej, ale często rozwija się do postaci ciężkiej nużycy krostkowej, po tym gdy dojdzie do wtórnego zakażenia bakteryjnego zmian skórnych, co prowadzi do głębokiego
ropnego zapalenia skóry, czyraczności i zapalenia tkanki podskórnej. Skóra ulega pomarszczeniu i pogrubieniu, na jej
powierzchni powstaje wiele krost wypełnionych płynem surowiczym, ropą lub krwią, w związku z czym ta postać nosi
powszechną nazwę „czerwonej nużycy”. Chore psy wydzielają często odpychający zapach i ta postać nużycy często rozwija się w kierunku ciężkiej, zagrażającej życiu choroby, która wymaga długotrwałego leczenia. Jeżeli dojdzie do jej rozwoju, należy zlikwidować również pierwotne przyczyny, aby uzyskać maksymalny efekt wdrożonego leczenia.

Nużyca – przebieg u kotów

Nużyca jest rzadką chorobą u kotów. Zazwyczaj występuje w postaci miejscowych, łuszczących się zmian i wyłysień
zlokalizowanych na powiekach i wokół oczu. Czasami dochodzi do rozwoju formy uogólnionej, szczególnie jeżeli jej
podłożem jest pierwotna choroba, taka jak moczówka prosta, zakażenia FeLV lub FIV.
U kotów zarażonych D. gatoi występuje świąd, mogą one nadmiernie wylizywać i drapać zainfekowane okolice ciała.
Zapalenie skóry wywołane przez D. gatoi nie jest związane z pierwotną chorobą, a nużeńce mogą przenosić się z jednego na drugiego kota.

Rozpoznawanie nużycy

Nużycę wywołaną przez D. canis, D. injai i D. cati rozpoznaje się na podstawie badań mikroskopowych zeskrobin z głębokich warstw skóry pobranych z niewielkich wyłysień. Skóra powinna zostać ściśnięta przed lub w trakcie pobierania zeskrobin, aby spowodować wychodzenie nużeńców z mieszków włosowych. Skórę lub narzędzia do pobierania zeskrobin można zwilżyć olejem mineralnym, aby ułatwić pobieranie próbek. U ras psów o długiej sierści, obszar z którego pobiera się zeskrobiny powinien zostać delikatnie wygolony, aby ograniczyć przedostanie się pobranego materiału w otaczającej sierści. Zeskrobiny pobierane w celu identyfikacji nużeńca psiego powinny być na tyle głębokie, aby pojawiło się krwawienie z naczyń włosowatych. Metodą pobrania materiału do badań u psów trudnych do zbadania lub we wrażliwych okolicach ciała, w których pobranie zeskrobin jest trudne, takich jak np. stopy, sierść może zostać wyrwana z miejsc zmienionych, a następnie umieszczona w oleju mineralnym na szkiełku podstawowym w celu zbadania jej pod mikroskopem. Powierzchnia wybranej do badań skóry powinna być podobna do obszaru, z którego pobierane są głębokie zeskrobiny skóry, należy też pobrać jak najwięcej włosów, aby wynik badania był najbardziej miarodajny. Rozpoznanie uzależnione jest od stwierdzenia obecności charakterystycznych roztoczy o „cygarowatym” kształcie lub ich jaj.

W przypadkach równolegle rozwijającego się głębokiego ropnego zapalenia skóry, które w większości przypadków spowodowane jest przez Staphylococcus pseudintermedius, bezpośrednie badanie płynu wysiękowego z krost lub przetok może również wykazać obecność nużeńców. Próbki pobrane poprzez wyciśnięcie płynu wysiękowego bezpośrednio na szkiełko podstawowe mogą być badane pod mikroskopem po dodaniu oleju mineralnego i przykryciu szkiełkiem nakrywkowym.

Nużyca – zwalczanie i leczenie

Psy – nużyca miejscowa

Większość przypadków nużycy miejscowej ustępuje samoistnie w ciągu 6-8 tygodni bez wdrożonego leczenia. Brak leczenia miejscowej nużycy umożliwia zidentyfikowanie zwierząt z postępującą postacią choroby. Jeżeli pożądane jest rozpoczęcie leczenia, można rozpocząć stosowanie miejscowej lub układowej antybiotykoterapii w celu zwalczania wtórnych zakażeń bakteryjnych. Nie ma obecnie badań, które wskazywałyby na to, że stosowanie leków pajęczakobójczych przyspiesza proces zdrowienia w miejscowej postaci nużycy.
Stosowanie jakichkolwiek preparatów zawierających glikortykoidy lub jakiegokolwiek preparatu działającego poprzez receptory glikokortykoidowe, takich jak progestageny jest przeciwwskazane i może być przyczyną uogólnienia procesu chorobowego. Należy ocenić ogólny stan zdrowia zwierzęcia biorąc pod uwagę szczególnie warunki mające wpływ na układ odpornościowy, takie jak niewłaściwe utrzymanie zwierzęcia, nieodpowiednie żywienie oraz zarobaczenie. Wskazane jest badanie kliniczne z pobieraniem co dwa do czterech tygodni zeskrobin skórnych po wstępnym rozpoznaniu w celu monitorowania rozwoju choroby.

Psy – nużyca uogólniona

Nużyca uogólniona może wymagać długotrwałego i intensywnego leczenia, aby możliwe było zlikwidowanie inwazji. Przed rozpoczęciem terapii należy zidentyfi kować wszystkie czynniki mające wpływ na stan zdrowia zwierzęcia, jak również zdiagnozować i leczyć wszelkie pierwotnie występujące choroby. Rokowanie i możliwa potrzeba prowadzenia kosztownego i długotrwałego leczenia powinny być omówione z właścicielem zwierzęcia.
Pełen zakres leczenia powinien obejmować stosowanie skutecznego leku pajęczakobójczego, rozpoznanie wszelkich pierwotnych problemów zdrowotnych i wdrożenie odpowiedniego leczenia w przypadku ich stwierdzenia, jak również podawanie antybiotyków w przypadku występowania ropnego zapalenia skóry. Przyjmuje się, że przy zastosowaniu odpowiedniego postępowania oraz intensywnie prowadzonej terapii z użyciem właściwych leków, po upływie (średnio licząc) trzech miesięcy, możliwe jest osiągnięcie remisji choroby nawet w 90% przypadków. Jednak u niektórych psów do remisji może dojść dopiero po 12 miesiącach od rozpoczęcia terapii, a w nielicznych przypadkach remisja w ujęciu mikroskopowym nie jest możliwa do osiągnięcia, pomimo wyraźnej poprawy stanu klinicznego.

Zaleca się, aby leczenie było kontynuowane przez co najmniej 8 tygodni od momentu uzyskania ujemnego wyniku badania zeskrobin skórnych. Zwierzę może zostać uznane za całkowicie wyleczone jeżeli w ciągu 12 miesięcy od zakończenia leczenia nie dojdzie do
nawrotu choroby. Zbyt wczesne przerwanie leczenia bardzo często prowadzi do nawrotów choroby.

Leczenie nużycy

Amitraz, związek chemiczny należący do grupy formamidyn oraz moksydektyna należąca do makrocyklicznych laktonów, są obecnie substancjami zarejestrowanymi do leczenia nużycy. Istnieją dowody pochodzące z opisów przypadków klinicznych, że inne substancje czynne z grupy makrocyklicznych laktonów (w szczególności iwermektyna) są również skuteczne przeciwko roztoczom z rodzaju Demodex, ale należy wziąć pod uwagę fakt, że związki te nie są zarejestrowane do stosowania u psów lub kotów lub też w ulotce brakuje zalecenia do ich użycia w zwalczaniu tych pasożytów (takie wskazanie znajduje się w ulotce oksymu milbemycyny we Włoszech, Francji, Portugalii i w prawie wszystkich krajach Europy wschodniej).

OSTRZEŻENIE: podawanie substancji nie zarejestrowanych do stosowania u psów może być przyczyną poważnych działań niepożądanych u niektórych ras.

Jednakże, w przypadkach gdy podanie preparatu przeznaczonego do stosowania u danego gatunku nie przyniosło oczekiwanych rezultatów, możliwe jest dopuszczenie stosowania iwermektyny lub milbemycyny w zakresie wykraczającym poza wskazania na ulotce, przy przestrzeganiu wymaganej kaskady dawkowania. Analiza statystyczna opisanych przypadków wykazała skuteczność do 90% w leczeniu z zastosowaniem iwermektyny. Z uwagi na to, że niektóre rasy psów są uczulone na iwermektynę, ryzyko wystąpienia działań
niepożądanych może zostać zminimalizowane przez badanie chorych psów kierunku ekspresji genu MDR-1. Zaleca się także stopniowe zwiększanie dawki, zaczynając od 0,05 mg iwermektyny na 1 kg m.c.
Amitraz pod postacią maści o stężeniu 0,05% substancji czynnej nakładany jest miejscowo co 5-7 dni. Aby zmaksymalizować kontakt ze skórą w celu poprawienia skuteczności ważne jest wygolenie włosów u psów ras z długą sierścią. Przed rozpoczęciem pierwszego leczenia zaleca się wykąpanie psa z zastosowaniem szamponu przeciwbakteryjnego, w celu usunięcia strupów i bakterii. Smarowanie maścią powinno odbywać się w dobrze wentylowanym pomieszczeniu i zgodnie z zaleceniami producenta osoba nakładająca maść powinna nosić odzież ochronną.

Działania uboczne leczenia nużycy u psów

Mogą być one związane głównie z pobudzeniem receptorów alfa-adrenergicznych objawiającym się podwyższeniem poziomu glukozy w osoczu, nadmiernym ślinieniem, letargiem, ataksją, bradykardią, wymiotami, dusznością, hipotermią, drgawkami i konwulsjami (w celu uzyskania szczegółowych informacji należy zapoznać się z ulotką produktu).
Należy umożliwić psom wysuszenie sierści na powietrzu lub suszyć ją za pomocą suszarki po każdym nałożeniu maści.
Pomiędzy kolejnymi okresami podawania leku psy nie powinny moczyć sierści. Amitraz został ostatnio zarejestrowany do stosowania w leczeniu nużycy u psów w postaci preparatu łączącego w sobie amitrazę i metafl umizon, do stosowania raz na miesiąc w formule spot-on.
Oksym milbemycyny jest zarejestrowany w wielu krajach europejskich jako lek do leczenia nużycy w dawce od 0,5 do 1 mg/kg m.c. raz dziennie, aż do uzyskania dwóch ujemnych wyników badania zeskrobin w odstępie jednego miesiąca.
Moksydektyna (2,5 mg/kg m.c.) w połączeniu z imidaklopridem jest zarejestrowana do leczenia nużycy pod postacią preparatu spot-on do stosowania co miesiąc. Wyniki niektórych badań wskazują, że odpowiedź na leczenie była najlepsza u psów z łagodnym do umiarkowanego przebiegiem choroby. Istnieją również doniesienia, gdzie wykazano, że do wzrostu skuteczności leczenia dochodzi wraz ze zwiększeniem częstotliwości podawania leku, – i tak cotygodniowe stosowanie leku przynosi lepsze wyniki leczenia, niż podawanie preparatu raz na miesiąc.

Leczenie nużycy u kotów

Miejscowa postać nużycy u kotów w większości przypadków ustępuje w sposób spontaniczny, podczas gdy postać
uogólniona wymaga wdrożenia leczenia. Nie ma zarejestrowanego preparatu do stosowania w leczeniu nużycy u
kotów. Opisano skuteczność maści zawierających siarczan wapnia. 2%-owa maść powinna być stosowana co tydzień,
przez 4 do 6 tygodni. Tak jak w przypadku nużycy u psów, również nużyca u kotów związana jest często z obecnością
innych, pierwotnych chorób, które powinny być odpowiednio leczone. Amitraz jest zarejestrowany tylko do stosowania u psów i nie powinien być stosowany u kotów z uwagi na wyższą toksyczność.

Wpływ na zdrowie publiczne
Ze względu na to, że Demodex jest pasożytem żywicielsko specyficznym, w przypadku zarówno nużycy psów, jak i
kotów nie występuje potencjał zoonotyczny.